کمبود آهن در کودکان و نکاتی که والدین می بایست جهت پیشگیری بدانند!

کم خونی وضعیتی است که در آن بدن دارای گلبول های قرمز سالم به میزان کافی نمی باشد.

گلبول های قرمز اکسیژن را به بافت های بدن می رسانند.

انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد. آهن در ساخت گلبول های قرمز خون موثر بوده و به این سلول ها در انتقال اکسیژن کمک می کند.

آهن برای رشد کودک ضروری تلقی می گردد و کمبود آهن بر سلامت و رشد کودک تأثیر گذار خواهد بود و این موضوع منجر به کم خونی خواهد شد.

خستگی، رنگ پریدگی و حتی خلق و خوی بد نشانه های کم خونی به ویژه در نوزادانی که زودتر از زمان طبیعی متولد شده اند و یا نوزادان متولد شده با وزن کم می باشد.

کم خونی رایج ترین کمبود تغذیه ای در جهان محسوب می گردد و کم خونی ناشی از کمبود آهن و سایر مشکلات می تواند نه تنها به دلیل علائمی که ایجاد می کند بلکه برای اثرات طولانی مدت نگران کننده باشد.

کم خونی فقر آهن در بین کودکان اغلب رایج است و زمانی رخ می دهد که هموگلوبین خون کمتر از حد طبیعی باشد.

همچنین ببینید:

چگونه کم خونی را از چهره افراد تشخیص بدیم؟

کمبود آهن معمولاً به سه دلیل اصلی رخ می دهد:

1. رژیم غذایی ضعیف: کودکان به دلیل نیاز بیشتر به آهن در معرض خطر بیشتری جهت کمبود آهن می باشند. به عبارت ساده تر رژیم غذایی باعدم میزان مناسب آهن منجر به کمبود آهن خواهد شد. رژیم غذایی حاوی مقدار بیشتر شیر که منبع ضعیفی از آهن است می تواند کودک را در معرض خطر کمبود آهن قرار دهد.
2. از دست دادن خون: علت از دست دادن خون می تواند بخاطر زخم معده (در کودکان شایع نیست)ٍ، التهاب مزمن روده و عفونت انگلی باشد
3. عدم توانایی جذب آهن از غذا: این موضوع می تواند با بیماری مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون رخ دهد.

در زیر برخی انواع مختلف کم خونی و ایجاد علائم آنها وجود دارد:

نارسایی کمبود آهن

آهن یک ماده معدنی است که بدن برای ساختن هموگلوبین به آن نیاز دارد. سطوح پایین آهن اغلب ناشی از عدم رژیم غذایی مناسب بوده که میزان و کارایی هموگلوبین را در بدن کاهش می دهد.

کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی است. علیرغم اینکه این عارضه چقدر شایع است، بسیاری از افراد نمی دانند که به کم خونی فقر آهن مبتلا هستند و علائم خود را به دلایل دیگر مرتبط می دانند.

کم خونی میکروسیتیک

این نوع کم خونی با اندازه گلبول های قرمز تعریف می شوند. در افراد مبتلا به کم خونی میکروسیتیک، گلبول های قرمز خون کوچکتر و کم رنگ تر از آنچه باید باشند هستند.

این وضعیت نشان دهنده کاهش توانایی آنها در انتقال اکسیژن است.

در حالی که کمبود آهن یکی از علل اصلی این نوع کم خونی است!

علل دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

• خونریزی حاد یا مزمن
• افزایش نیاز بدن به آهن مانند دوران بارداری
• جذب ضعیف آهن
• ضربه یا آسیب
• عمل جراحی
• سرطان ها
• برخی بیماری های عفونی
• بیماری های التهابی

کم خونی ماکروسیتیک

کم خونی ماکروسیتیک از گلبول های قرمز بسیار بزرگ ناشی می شود. این گلبول های قرمز مشابه گلبول های قرمز طبیعی عمل نمی کنند.

کم خونی های ماکروسیتیک به دو دسته تقسیم می شوند:

1. کم خونی مگالوبلاستیک: زمانی اتفاق می افتد که مشکل ناشی از خطای DNAدر نحوه تولید سلول های خونی باشد.
2. کم خونی غیر مگالوبلاستیک: زمانی اتفاق می افتد که علت آن عوامل دیگری مانند داروها یا انتخاب سبک زندگی باشد.

کم خونی مگالوبلاستیک اغلب به دلیل موارد زیر ایجاد می شود:

• کمبود ویتامین B12
• کمبود فولات
• برخی داروها از جمله شیمی درمانی

اشکال غیر مگالوبلاستیک ناشی از موارد زیر است:

• مصرف مزمن الکل
• بیماری کبد
• کم کاری تیروئید

کم خونی هملیتیک

کم خونی همولیتیک نوعی کم خونی است که گلبول های قرمز خون از نظر اندازه، شکل و عملکرد طبیعی هستند اما طول عمر آنها کوتاه است.

هر نوع سلول طول عمر طبیعی دارد اما در کم‌خونی همولیتیک برخی موارد باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز خون به سرعت یا زودرس از بین بروند.

کم خونی همولیتیک به دلیل نوعی اختلال در عملکرد گلبول های قرمز ایجاد می شود؛ این شامل:

• عملکرد غیر طبیعی طحال
• بیماری خودایمنی
• تومورها
• عفونت ها
• لنفوم ها
• سرطان خون

کم خونی های همولیتیک همچنین می توانند یک علت ذاتی داشته باشند، و به این علت ایجاد می شود که گلبول های قرمز خون آنطور که باید عمل نمی کنند.

به عنوان مثال می توان به کم خونی سلول داسی شکل و تالاسمی اشاره کرد.

کم خونی داسی شکل

کم خونی داسی شکل نوعی کم خونی همولیتیک ذاتی است. در این شکل از کم خونی گلبول های قرمز خون به شکل C بوده که چسبناک و سفت می شوند.

این شکل غیرطبیعی باعث می شود سلول ها مستعد گیرکردن در رگ های خونی و ایجاد درد، آسیب بافتی و حتی لخته شدن خون شوند.

تمامی گلبول های قرمز تحت تأثیر داسی شکل قرار نمی گیرند، اما معمولاً برای ایجاد علائم قابل توجه کم خونی کافی است.

انواع مختلفی از کم خونی داسی شکل وجود دارد اما همه آنها شرایط ژنتیکی ارثی هستند که معمولاً در چند ماه اول زندگی کودک ظاهر می شوند.

تالاسمی

تالاسمی نامی است که به گروهی از اختلالات خونی داده می شود و بر پروتئین های سازنده هموگلوبین تأثیر می گذارد.

هموگلوبین از دو نوع پروتئین آلفا و بتا تشکیل شده است و نوع تالاسمی فرد با توجه به کمبود پروتئین های آلفا یا بتا تعیین می شود.

کمبود پروتئین های بتا نوع شدیدتر تالاسمی را ایجاد می کند که اغلب تالاسمی ماژور نامیده می شود. این شکل از وضعیت به دلیل کمبود کامل پروتئین بتا، خطرناک می باشد.

کمبود عملکرد هموگلوبین نیاز به تزریق خون به صورت همیشگی و منظم دارد.

تالاسمی ماژور معمولاً قبل از سن 2 سالگی ظاهر شده و به مرور زمان می تواند به دلیل تجمع آهن ناشی از تزریق خون زیاد، عوارض ایجاد کند.

کم‌خونی آپلاستیک

کم خونی آپلاستیک نوعی کم خونی است که در آن به دلایلی مغز استخوان قادر به تولید میزان کافی گلبول های قرمز نمی باشد.

موارد زیادی وجود دارد که می تواند به مغز استخوان آسیب برساند و اغلب علت این نوع کم خونی عوامل متعددی دارد یا به طور کامل ناشناخته است.

علائم و نشانه های کمبود آهن در کودکان

علائم متعددی بیانگر کمبود آهن در کودکان است:

• کمبود انرژی و احساس خستگی
• رنگ پریدگی با کاهش سطح هموگلوبین
• ناخن‌هایی با ظاهر شکننده
• زبان که قرمزتر از حد معمول به نظر می‌رسد
• ترک در کناره های دهان
• کم اشتهایی یا میل شدید به خوردن مواد غیر خوراکی مانند یخ، خاک، رنگ یا نشاسته

کودکان مبتلا به کمبود آهن در معرض خطر بیشتری برای مسمومیت با سرب و عفونت می باشند.

دیگر علائم که در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن مشاهده می شود عبارتند از:

• سرفه کردن
• گرفتگی بینی
• استفراغ
• اسهال
• درد شکم
• احساس یک توده در گردن
• سلولیت
• خونریزی بینی
• خون در مدفوع
• استفراغ همراه با خون
• مشکلات رشدی

سایر اشکال کم خونی می توانند با علائم مختلفی ظاهر شوند، اما این بیماری همچنین می تواند بدون هیچ علامتی ایجاد گردد.

علت کم خونی فقر آهن در کودکان

علت کم خونی به نوع آن بستگی دارد اما برای بسیاری از کودکان این بیماری نتیجه یک بیماری ارثی یا ژنتیکی است که بر نحوه تشکیل یا عملکرد گلبول های قرمز تأثیر می گذارد.

کم خونی فقر آهن در نوزادان و کودکان خردسال معمولاً به دلیل تأخیر در غذاهای غنی شده با آهن یا مکمل های آهن با رژیم غذایی مرتبط است.

آلرژی‌های غذایی و سایر مشکلات تغذیه نیز می‌توانند سبب تشدید این وضعیت شوند.

تشخیص و درمان کمبود آهن

تشخیص کمبود آهن مستلزم ارزیابی کودک توسط متخصص اطفال است.

ارزیابی شامل بررسی شرح حال دقیق، دریافت تغذیه، معاینه فیزیکی و در نهایت آزمایش که شامل شمارش کامل خون از جمله سطح هموگلوبین، ارزیابی وضعیت آهن و ذخایر بدن است.

در حالی که رایج ترین علت کمبود آهن عدم دریافت مناسب رژیم غذایی است، این آزمایش ها برای شناسایی دقیق علت کمبود ضروری هستند.

درمان کمبود آهن معمولاً شامل مکمل‌های آهن است که ممکن است شامل داروهای تجویزی باشد. این درمان تا سه ماه طول می کشد.

پزشک اغلب هر بیماری زمینه‌ای را که ممکن است منجر به سوء جذب آهن یا از دست دادن خون شود ارزیابی و درمان می‌کند.

اگرچه این موضوع نادر است اما در مواردی که سطح هموگلوبین کودک بسیار پایین می‌آید نیاز به تزریق خون، درمان با تزریق آهن یا درمان با آهن داخل وریدی خواهد بود. این درمان در بیمارستان و با بستری شدن انجام می گیرد.

به طور کلی در صورت کمبود آهن باید از متخصص تغذیه کودکان برای بهبود مصرف غذاهای حاوی آهن در رژیم غذایی کمک گرفت. ویتامین C می تواند به بهبود جذب آهن کمک کند؛ بنابراین این مکمل می تواند در ارتباط با غذاهای غنی از آهن ارزشمند باشد.

مصرف غذاهای سالم مهمترین راه پیشگیری و درمان کمبود آهن است.

همچنین ببینید:

نوشیدنی هایی که می توانند به افزایش جذب آهن کمک کنند

منابع حاوی آهن عبارتند از:

• زردآلو
• مرغ، بوقلمون، ماهی و سایر گوشت ها
• لوبیا، عدس و سویا
• تخم مرغ
• جگر
• ملاس
• مرکبات
• انواع توت ها
• پاپایا
• گوجه فرنگی
• بلغور جو دوسر
• کره بادام زمینی
• آب آلو
• کشمش و آلو
• اسفناج، کلم پیچ و سایر سبزیجات برگ سبز

عوارض کم خونی در کودکان

کم خونی ناشی از سطح پایین آهن می تواند بر توانایی کودک برای یادگیری در مدرسه تأثیر بگذارد. سطح پایین آهن باعث کاهش تمرکز، کاهش هوشیاری و مشکلات یادگیری در کودکان می گردد.

سطح پایین آهن می تواند باعث جذب بیش از حد سرب در بدن شود.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

health.clevelandclinic

medlineplus.gov

healthline