شیمی درمانی چیست؟ عوارض و انواع آن

شیمی درمانی سلول های سرطانی را که به سرعت تقسیم می شوند را از بین می برند تا از رشد و ساخت سلول های بیشتر جلوگیری شود.

بسیاری از داروهای شیمی درمانی دارای عوارض جانبی هستند که می تواند شدید باشد. با این حال اگر پزشک به فرد شیمی درمانی توصیه کند، این معمولاً به این معنی است که احتمالاً مزایای آن بیشتر از هر گونه عوارض جانبی است. اثربخشی آنها اغلب به نوع و مرحله سرطان و سایر عوامل بستگی دارد.

بدن سالم به طور مداوم سلول ها را از طریق فرآیند تقسیم، رشد و مرگ جایگزین می کند. هنگامی که سرطان رخ می دهد، سلول ها به طور غیرقابل کنترلی تولید مثل می کنند و در زمانی که باید از بین می روند.

درمان به صورت سریع می‌تواند به سلول‌های در حال تقسیم در سراسر بدن یا فقط به مواد خاص یا بخش‌هایی از سلول‌های سرطانی حمله کند.

در شیمی درمانی، پزشک ممکن است یک دارو یا ترکیبی از داروها را در یک زمان به فرد بدهد.

شیمی درمانی یک درمان تهاجمی است که می تواند اثرات نامطلوب شدیدی در طول درمان و حتی مدتی پس از آن داشته باشد. این به این دلیل است که داروها نمی توانند بین سلول های سالم و سرطانی تمایز قائل شوند و هر دو را هدف قرار می دهند.

همچنین ببینید:

ارتباط بین HPV و سرطان پستان

با این حال، افراد مبتلا به انواع سرطان که درمان اولیه شیمی درمانی را دریافت می کنند ممکن است به درمان کامل دست یابند. این باعث عوارض جانبی نیز می گردد. بیشتر علائم ناخواسته پس از پایان درمان از بین می روند.

دریافت شیمی درمانی می تواند دشوار باشد و از هر 4 نفر مبتلا به سرطان 1 نفر دچار افسردگی است.

یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که علائم افسردگی در افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند رایج است و حمایت خانواده به مدیریت این علائم کمک می کند.

صحبت با یک مشاور در مورد جنبه های روانی و عاطفی سرطان و شیمی درمانی می تواند کمک کننده باشد.

پزشک برنامه ای را با فرد تنظیم می کند که مشخص می کند چه زمانی جلسات درمانی برگزار می شود و فرد به چند جلسه نیاز دارد.

فرد ممکن است شیمی درمانی را برای مدت زمان مشخص یا تا زمانی که موثر باشد دریافت کند.

یک دوره شیمی درمانی بسته به نوع دارو و مرحله سرطان معمولاً 3 تا 6 ماه طول می کشد. پزشکان معمولاً شیمی درمانی را به صورت چرخه ای انجام می دهند که دوره استراحت بین 1 تا 4 هفته است. چرخه ها دارای دوره های استراحتی هستند تا به بدن فرد اجازه بهبودی بدهد.

فرد ممکن است در یک روز تحت درمان قرار گیرد، به دنبال آن یک هفته استراحت، سپس یک درمان دیگر یک روزه و پس از آن یک دوره استراحت 3 هفته ای و غیره. یک فرد ممکن است این برنامه را چندین بار تکرار کند.

آزمایش خون

آزمایش خون سلامت فرد را ارزیابی می کند و اطمینان می دهد که او قادر به مقابله با عوارض جانبی احتمالی است.

سلامت کبد: کبد مواد شیمیایی شیمی درمانی و سایر داروها را تجزیه می کند. اگر آزمایش خون مشکلات کبدی را قبل از درمان تشخیص دهد، ممکن است فرد مجبور شود درمان را تا بهبودی کبد به تعویق بیندازد.

شمارش کامل خون: پزشکان قبل از درمان، گلبول های قرمز (RBC)، گلبول های سفید خون (WBC) و تعداد پلاکت ها را بررسی می کنند.  اگر این مقدار کم باشد، ممکن است لازم باشد فرد قبل از شروع شیمی به سطوح سالم برسد.

انجام آزمایش خون به صورت مکرر در طول دوره درمان ضروری است تا اطمینان حاصل شود که عملکرد خون و کبد تا حد امکان بهینه است و اثربخشی درمان نظارت می شود.

روش های مختلفی برای دریافت شیمی درمانی وجود دارد. این شامل:

• خوراکی
• داخل وریدی (IV)، به عنوان تزریق به داخل ورید و مستقیماً در جریان خون
• موضعی، روی پوست
• از طریق تزریق، در ماهیچه یا درست زیر پوست
• داخل نخاعی، برای سرطان هایی که به مایع مغزی نخاعی رسیده اند، به فضایی پر از مایع بین بافت های پوشاننده مغز و نخاع تزریق می شود.
• داخل صفاقی، به طور مستقیم به صفاق، یا پوشش سطح شکم اطراف اندام های داخلی، مانند معده و روده.
• داخل شریانی، به سرخرگی که مستقیماً به سمت سرطان می رود تزریق می شود

اکثر افراد شیمی درمانی را در کلینیک یا بیمارستان دریافت می کنند، اما گاهی اوقات، می توانند آن را در خانه نیز دریافت نمایند. فرد که داروهای شیمی درمانی را در خانه دریافت می کند باید دوز را دقیقاً طبق دستور مصرف کند. در صورت فراموش کردن میزان دوز باید با پزشک تماس بگیرید.

فرد که دارو را از طریق IV دریافت می کند، آن را از طریق یک سوزن یا روش دیگر دریافت می کند، مانند:

کاتتر: پزشک یک سر لوله نازک و نرم را در ورید بزرگی نزدیک قلب قرار می دهد و سر دیگر آن خارج از بدن باقی می ماند.

پورت: پورت ها در زیر پوست کاشته می شوند و تا زمانی که فرد درمان خود را به پایان برساند در آنجا باقی می مانند. یک کاتتر پورت را از طریق قفسه سینه، بازو یا شکم به ورید نزدیک قلب متصل می کند.

پمپ: متخصصان اغلب آنها را به کاتترها یا پورت ها وصل می کنند تا داروها را با کنترل بیشتری رها کنند. پمپ ها را می توان با جراحی در زیر پوست کاشت یا به خارج از بدن منتقل کرد.

عوارض جانبی شیمی درمانی

شیمی درمانی می تواند اثرات نامطلوبی داشته باشد که بسته به نوع و میزان درمان، از خفیف تا شدید متغیر است. برخی از افراد ممکن است اثرات نامطلوب کمی داشته باشند یا هیچ تاثیری نداشته باشند.

طیف گسترده ای از اثرات نامطلوب ممکن است رخ دهد، از جمله:

1_ حالت تهوع و استفراغ

تهوع و استفراغ از عوارض جانبی معمولی هستند. پزشکان ممکن است داروهای ضد استفراغ را برای کمک به کاهش علائم تجویز کنند.

2_ مو، ناخن و پوست

داروهای شیمی درمانی به سلول های با رشد سریع مانند سلول های مو حمله می کنند. این ممکن است باعث شود برخی از افراد چند هفته پس از شروع درمان، ریزش مو را تجربه کنند یا باعث نازک یا شکننده شدن موهایشان شود.

برخی افراد متوجه می شوند که پس از پایان درمان، موهایشان دوباره رشد می کند.

شیمی درمانی می تواند روی پوست و ناخن ها نیز تاثیر بگذارد.  تغییرات ناخن می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ناخن های نازک و ضعیف
• پوست خشک و ترک خورده در کوتیکول ها
• تغییر رنگ
• برجستگی یا علامت در ناخن
• افتادن ناخن ها
• رشد آهسته ناخن

ممکن است پوست خشک و دردناک شود. همچنین ممکن است به نور خورشید بیش از حد حساس شود. افراد باید در این زمینه مراقبت لازم را به عمل آورند، از جمله:

• دوری از آفتاب در نزدیکی ظهر
• استفاده از ضد آفتاب
• پوشیدن لباس هایی که حداکثر محافظت را ایجاد می کند

همچنین ببینید:

سونوگرافی سرطان پستان

3_ خستگی

خستگی یکی از شایع ترین عوارض شیمی درمانی است. فرد ممکن است در اکثر مواقع یا فقط پس از فعالیت های خاصی این را تجربه کند.

برای کاهش خستگی، فرد می تواند با پزشک مشورت کند که تعادل مناسب فعالیت و استراحت برای او چیست. در بسیاری از موارد، بهتر است از استراحت کامل اجتناب کنید، مگر اینکه پزشک دستور داده باشد.

حفظ سطح فعالیت بدنی ممکن است به علائم کمک کند و ممکن است به این معنی باشد که فرد می تواند تا حد امکان به زندگی روزمره خود ادامه دهد.

4_ اختلال شنوایی

سموم موجود در برخی از انواع شیمی درمانی می تواند سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به موارد زیر شود:

• صدای زنگ در گوش
• کاهش شنوایی موقت یا دائمی
• مشکلات تعادل

فرد باید هرگونه تغییر شنوایی را به پزشک گزارش دهد.

5_ عفونت ها

 WBCها از بدن در برابر عفونت محافظت می کنند. شیمی‌درمانی می‌تواند باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید، تضعیف سیستم ایمنی و افزایش خطر عفونت شود.

افراد باید اقدامات لازم را برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت انجام دهند. این شامل:

• شستن مرتب دست ها
• تمیز نگه داشتن هر گونه زخم
• پیروی از دستورالعمل های بهداشتی مناسب مواد غذایی
• در صورت مشکوک شدن به عفونت، درمان زودهنگام دریافت کنند
• اجتناب از تماس با افرادی که ممکن است دارای بیماری عفونی باشند

پزشک ممکن است آنتی بیوتیک ها را برای کمک به کاهش خطر تجویز کند.

6_ مشکلات خونریزی

شیمی درمانی می تواند تعداد پلاکت افراد را کاهش دهد. این بدان معنی است که خون دیگر به طور موثر لخته نمی شود.

فرد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:

• کبودی
• خونریزی بیشتر از حد معمول از یک بریدگی کوچک
• خونریزی مکرر بینی یا خونریزی لثه

اگر تعداد پلاکت ها خیلی کم شود، ممکن است فرد نیاز به تزریق خون داشته باشد.

7_ کم خونی

شیمی درمانی می تواند سبب کاهش سطح RBC شود که منجر به کم خونی می گردد. حدود 70 درصد از افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند دچار کم خونی می شوند.

علائم عبارتند از:

• خستگی
• تنگی نفس
• تپش قلب

مصرف آهن ممکن است به بدن کمک کند تا گلبول های قرمز بیشتری تولید کند. افراد می توانند آهن را از رژیم غذایی خود دریافت کنند. منابع غذایی حاوی آهن عبارتند از:

• سبزیجات با برگ سبز تیره
• لوبیا
• گوشت
• آجیل
• آلو، کشمش و زردآلو

8_ موکوزیت

موکوزیت یا التهاب غشای مخاطی می تواند هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان گرفته تا مقعد را درگیر کند. علائم ممکن است بسته به دوز شیمی درمانی متفاوت باشد. می تواند خوردن یا صحبت کردن را دردناک کند، در حالی که برخی افراد درد و سوزش را در دهان یا لب های خود تجربه می کنند.

اگر خونریزی رخ دهد، ممکن است به این معنی باشد که فرد مبتلا به عفونت است یا در خطر ابتلا به آن قرار دارد. اغلب 7 تا 10 روز پس از شروع درمان ظاهر می شود و معمولاً چند هفته پس از درمان ناپدید می شود.

پزشک ممکن است برای کمک به پیشگیری یا درمان آن دارو تجویز کند.

9_ عدم اشتها

شیمی درمانی، سرطان یا هر دو می توانند بر نحوه پردازش مواد مغذی توسط بدن تأثیر بگذارند که می تواند منجر به کاهش اشتها و کاهش وزن شود.

شدت این عوارض بستگی به نوع درمان سرطان و شیمی درمانی دارد، اما معمولاً فرد پس از درمان، اشتهای خود را به دست می آورد.

10_ بارداری

افراد اغلب در طول شیمی درمانی علاقه خود را به رابطه جنسی از دست می دهند، اما معمولاً پس از درمان دوباره آن را به دست می آورند.

برخی از انواع شیمی درمانی می تواند باروری فرد را کاهش دهد.  اغلب، این موضوع پس از پایان درمان برمی‌ گردد. افرادی که می خواهند در آینده بچه دار شوند، ممکن است منجمد کردن اسپرم یا جنین را برای استفاده بعدی در نظر بگیرند.

شیمی درمانی می تواند عوارض جانبی شدیدی داشته باشد، بنابراین، بهتر است در حین انجام درمان از باردار شدن خودداری کنید.

11_ مشکلات روده

شیمی درمانی همچنین می تواند منجر به اسهال یا یبوست شود، زیرا بدن سلول های آسیب دیده را دفع می کند. علائم اغلب چند روز پس از شروع درمان شروع می شود.

پزشک ممکن است قبل از شروع درمان، داروهایی را برای کمک به اسهال تجویز کند. اگر فرد احساس کرد که به دلیل اسهال دچار کم آبی شده است، باید فوراً با پزشک تماس بگیرد.

12_ مشکلات شناختی و سلامت روان

یک مطالعه در سال 2021 نشان داد که افرادی که شیمی درمانی دریافت کردند، 6 ماه پس از دریافت شیمی درمانی، عملکرد شناختی بدتری داشتند.

شیمی درمانی همچنین می تواند منجر به مشکل در استدلال، سازماندهی و انجام چند کار شود. برخی افراد دچار اختلالات رفتاری و افسردگی می شوند.

انواع شیمی درمانی شامل:

عوامل آلکیله کننده: این عوامل بر روی DNA تأثیر می گذارند و سلول ها را در مراحل مختلف چرخه زندگی سلولی از بین می برند.

آنتی متابولیت ها: پروتئین ها را تقلید می کنند که سلول ها برای زنده ماندن به آنها نیاز دارند. در واقع ماده ای شیمیایی که مانع استفاده سلول ها از متابولیک ها می شود.

آلکالوئیدهای گیاهی: این آلکالوئیدها از رشد و تقسیم سلول ها جلوگیری می کنند.

آنتی بیوتیک های ضد تومور: این آنتی بیوتیک ها از تکثیر سلول ها جلوگیری می کنند. آنها با آنتی بیوتیک هایی که افراد برای عفونت استفاده می کنند متفاوت هستند.

انواع مختلفی از داروها وجود دارد که پزشکان همراه با شیمی درمانی از آنتی بادی های مونوکلونال، ایمونوتراپی و داروهای هدفمند استفاده می کنند.

پزشک گزینه مناسبی را برای یک فرد توصیه می کند. آنها ممکن است ترکیب شیمی درمانی را با گزینه های دیگر مانند پرتودرمانی یا جراحی توصیه کنند.

اثربخشی

عوامل تعیین کننده نوع شیمی درمانی و نحوه عملکرد آن عبارتند از محل، نوع و مرحله سرطان و سن فرد، سلامت کلی و هرگونه شرایط پزشکی موجود.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

medicalnewstoda