اختلال رفتاری در کودکان

تمامی کودکان خردسال رفتارهای تکانشی یا نافرمانی از خود نشان می دهند. گاهی اوقات این موضوع بخشی از یک واکنش عاطفی عادی است. اما اگر این رفتارها برای سطح رشد آنها افراطی یا خارج از هنجار باشد، می تواند نشانه ای از یک اختلال رفتاری محسوب گردد.

رایج ترین اختلالات رفتاری در کودکان عبارتند از:

• اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
• اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)
• اختلال سلوک (CD)

اختلال رفتاری در کودکان چیست؟

اختلالات رفتاری شامل الگویی از رفتارهای مخرب در کودکان است که حداقل 6 ماه طول می کشد و باعث ایجاد مشکلات در مدرسه، خانه و موقعیت های اجتماعی می گردد.

اختلالات رفتاری با رفتارهای چالشی که کودکان نشان می دهند متفاوت می باشد.

این رفتارها در حالی که چالش برانگیز هستند، بخش طبیعی از رشد دوران کودکی محسوب می شوند. معمولا در نتیجه احساسات شدید کودک و به عنوان تنها روش ابراز ایجاد می شوند.

تنها زمانی اختلال رفتاری تشخیص داده می شود که رفتارهای مخرب شدید، مداوم و خارج از هنجار مرحله رشد کودک باشد.

اختلالات رفتاری نیز با اختلال طیف اوتیسم (ASD) متفاوت است. اختلال طیف اوتیسم نوعی اصطلاح گسترده جهت مشکلات رشد عصبی تاثیرگذار بر نحوه برقراری ارتباط، معاشرت و پردازش محرک های حسی در برخی کودکان است.

ASDممکن است سبب ایجاد رفتارهای غیرعادی یا چالش برانگیز شود، اما این موارد نتیجه تجربه آنها از پیرامون خود است.

بخش های زیر به برخی از اختلالات رفتاری خاص و علائم آنها می پردازد.

اختلال بیش فعالی نقص توجه

ADHD اختلالی است که باعث مشکل در تمرکز و بیش فعالی و تکانشگری شود.

سه زیرگروه ADHD وجود دارد که تشخیص آن بسته به علائمی است که کودک اغلب نشان می دهد. زیرگروه ها عبارتند از:

• نوع بی توجه
• نوع بیش فعال- تکانشی
• نوع ترکیبی

همچنین ببینید:

عواملی که باعث بیش فعالی و عدم توجه در کودکان می‌شوند؟

کودک مبتلا به ADHD بی توجه شامل علائم زیر است:

• مشکل در توجه کردن
• حواس پرتی
• مشکل در تمرکز بر روی فعالیت ها
• شروع وظایف و اما فراموشی در جهت اتمام آن
• عدم گوش دادن به دستورالعمل ها و فراموش کردن

کودک مبتلا به بیش فعالی- تکانشی نوع ADHD عبارتند از:

• مشکل در ثابت و بی حرکت ماندن
• بی قراری که با ضربه زدن به دست ها، پاها نشان داده می شود
• دویدن و بالا رفتن از موارد نامناسب
• قطع مکالمات
• مشکل در انتظار جهت رسیدن نوبت خود
• مشکل در صحبت کردن و بازی کردن

کودک مبتلا به ADHD ترکیبی از رفتارهای فوق را نشان می دهد.

پزشکان اغلب ADHD را پس از سن 6 سالگی تشخیص می دهند.

اختلال رفتاری

افراد مبتلا به CD قوانین اجتماعی و حقوق دیگران را نقض می کنند. این موضوع می تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی تحصیلی، اجتماعی و خانگی افراد داشته باشد. این اختلال در دوران کودکی و نوجوانی ایجاد می شود.

علائم عبارتند از:

• پرخاشگری، که ممکن است منجر به دعوای فیزیکی، قلدری، مجبور کردن کسی به فعالیت جنسی یا ظلم به حیوانات شود.
• تخریب اموال، مانند آتش زدن یا خسارت وارد شده
• فریبکاری، مانند دروغ گفتن یا فریب دادن دیگران
• قانون شکنی، مانند نرفتن به مدرسه، فرار یا سرقت

بسیاری از جوانان مبتلا به CD در تفسیر رفتار دیگران مشکل دارند. به عنوان مثال آنها ممکن است بر این باور باشند که فرد رفتاری خصومت آمیز با آنها دارد در حالی که این چنین نیست. این موضوع باعث می شود که آنها به سمت رفتارهای پرخاشگرانه یا خشونت آمیز سوق پیدا کنند.

افراد مبتلا به CD ممکن است در احساس همدلی مشکل داشته باشند یا دارای شرایط دیگری مانند اضطراب یا اختلال استرس پس از سانحه باشند که بر افکار و رفتار آنها تأثیر می گذارد.

با توجه به سلامت روان آمریکا، CD ممکن است 6 تا 16 درصد از پسران و 2 تا 9 درصد از دختران را تحت تأثیر قرار دهد. اگر CD برای اولین بار قبل از 11 سالگی ظاهر شود، به احتمال زیاد تا بزرگسالی باقی می ماند.

اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD)

کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD یک الگوی مداوم از رفتار خصومت آمیز نسبت به افرادی مانند والدین یا معلم خود نشان می‌دهند. برخلاف اختلال سلوک، کودکان مبتلا به ODD تمایل دارند به جای قوانین اصلی و هنجارهای اجتماعی، قوانین جزئی را زیر پا بگذارند.

علائم ODD عبارتند از:

• بداخلاقی و تحریک پذیری
• رفتار استدلالی مانند زیر سوال بردن مداوم قوانین
• لجبازی مداوم که ممکن است به صورت امتناع از پیروی از دستورالعمل ها یا عذرخواهی برای رفتار خود باشد
• رفتار تحریک آمیز مانند آزار و اذیت یا ناراحت کردن دیگران
• بروز کینه و انتقام

شایان ذکر است که برخی پزشکان از مفهوم ODD انتقاد کرده اند و آن را جز موارد رفتار طبیعی کودک محسوب می کنند. معمولا کودکان در هنگام نارضایتی عصبانی می شوند، بنابراین تشخیص ODD و رفتار مرتبط با استرس دشوار است.

پزشکان تنها در صورتی می توانند ODD را تشخیص دهند که این رفتار به مدت 6 ماه ادامه داشته باشد، باعث اختلال دائمی در خانه یا مدرسه شود و نتیجه بیماری روانی دیگری نباشد.

علت اختلالات رفتاری در کودکان

هیچ دلیل مشخصی برای اختلالات رفتاری وجود ندارد. اغلب ترکیبی از عوامل فیزیولوژیکی و محیطی نقش دارند.

اما توجه به این نکته ضروری است که کودک با هر زمینه، یا جنسیت ممکن است دچار اختلال رفتاری باشد.

عوامل زیر بر رشد آنها تأثیر دارد:

ساختار مغز و شیمی

شواهد نشان می دهد که تغییرات در ساختار مغز، رشد و سطوح انتقال دهنده های عصبی ممکن است بر اختلالات رفتاری تأثیر بگذارد. به عنوان مثال نواحی از مغز که کنترل کننده توجه هستند در کودکان مبتلا به ADHD فعالیت کمتری دارند.

سروتونین پایین و حساسیت بالا به کورتیزول، نوعی هورمون استرس، ممکن است در پرخاشگری نقش داشته باشد.

بیماری های تاثیرگذار بر توانایی یادگیری نیز در این موضوع نقش دارند؛ زیرا کودکان دارای معلولیت ذهنی دوبرابر بیش از دیگران دچار اختلالات رفتاری خواهند شد.

عوارض بارداری

به نظر می رسد اختلالات رفتاری در کودکان با وزن کم هنگام تولد، یا نوزادان نارس بیشتر رایج است.

ODDهمچنین ممکن است در کودکانی که در رحم در معرض سموم قرار دارند، مانند دود دخانیات، یا والدین آنها دچار سوء مصرف مواد بوده اند، بیشتر رایج است.

ژنتیک

اختلالات رفتاری در خانواده ارثی است و این موضوع می تواند نشان دهنده یک استعداد ژنتیکی برای برخی افراد باشد.

اما در مورد ODD، دانشمندان ژن خاصی را شناسایی نکرده اند که بتواند این موضوع را توضیح دهد. مطالعات قدیمی نشان داده است که افراد مبتلا به ADHD،  ODDو CD دارای ویژگی های ژنتیکی مشابهی هستند، اما هیچ کدام منحصر به این اختلالات نیستند.

جنسیت

احتمال بروز اختلالات رفتاری در کودکان پسر بیشتر از کودکان دختر است. مشخص نیست که علت این موضوع به دلیل تفاوت های بیولوژیکی است یا آیا تفاوت در هنجارها و انتظارات جنسیتی آنها.

به عنوان مثال دختران مبتلا به ODD ممکن است بیشتر به جای اعمال حرکات، پرخاشگری را بیان کنند. این اختلال رفتاری در آنها کمتر دیده شده و احتمالا کمتر تشخیص داده خواهند شد.

تروما یا ضربه

ترومای روانی یک واکنش عاطفی و فیزیکی پیچیده به استرس شدید یا مزمن است. قرار گرفتن زودهنگام در معرض تروما می تواند بر رشد کودک تأثیر بگذارد.

هر تجربه ای که باعث ناراحتی قابل توجهی شود می تواند آسیب زا باشد، اما برخی از آنها ممکن است بر کودکان تأثیر بگذارد؛ که عبارتند از:

• زندگی بی ثبات
• مشکل در رابطه با والدین
• نظم متناقص یا خشن
• آزار جسمی یا عاطفی

همچنین ببینید:

تروما چیست و چه علائمی دارد؟

اختلالات رفتاری در افراد با درآمد کم بیشتر دیده می شود؛ زیرا ممکن است به دلیل افزایش سطح استرس باشد.

همچنین ممکن است استرس آسیب زا کودک را با اختلال رفتاری اشتباه گرفت، زیرا علائم آنها مشابه هستند.

تشخیص

اگر کودک علائم اختلال رفتاری داشته باشد، باید از متخصص روان کمک بگیرید. متخصص می تواند این اختلال را از طریق فرآیند ارزیابی تشخیص دهد. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مشاهده کودک
• لیستی از رفتار های او
• پرسشنامه استاندارد
• مصاحبه با والدین یا معلم او

تشخیص اختلالات رفتاری برای والدین ممکن نیست. تشخیص زودهنگام می تواند به طور قابل توجهی اثربخشی درمان ها را بهبود بخشد.

اما بسیاری از روانشناسان کودک اختلال رفتاری را در کودکان بسیار خردسال، به ویژه در سنین پیش دبستانی یا کمتر تشخیص نمی دهند. این به این دلیل است که تشخیص رفتار عادی و غیرعادی در این گروه سنی می تواند سخت باشد.

بیش از 80٪ کودکان پیش دبستانی دچار عصبانیت های خفیف هستند. از آنجایی که کودکان خردسال تغییرات بزرگ رشدی را در مدت زمان کوتاهی تجربه می کنند، گاهی دچار این مشکلات رفتاری کوتاه مدت خواهند شد.

درمان و کنترل اختلالات رفتاری کودکان

کنترل اختلالات رفتاری بسته به نیازهای کودک، نیازهای خانواده و نوع و شدت اختلال می تواند متفاوت باشد. رویکردهایی که ممکن است موثر باشند، عبارتند از:

1. آموزش کنترل و مدیریت رفتار والدین: این موضوع به والدین کمک می کند تا رفتار فرزند خود را مدیریت کنند، راه های موثر برقراری ارتباط با آنها و راه های موثر برای تعیین قوانین و مرزها را بیاموزند. برای کودکان خردسال، این روش اغلب رویکرد اصلی محسوب می شود.
2. روان درمانی فردی: این روش به به کودکان و نوجوانان کمک می کند تا تکنیک‌هایی را برای کنترل احساسات و واکنش به موقعیت‌های استرس‌زا بیاموزند.
3. روان درمانی خانوادگی: این موضوع ممکن است به اعضای خانواده کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه در مورد احساسات و مشکلات با یکدیگر صحبت کرده و راه هایی برای حل آنها پیدا کنند.
4. برنامه های اجتماعی یا بر پایه مدرسه: این برنامه ها به کودکان و نوجوانان کمک می کند تا یاد بگیرند که چگونه با همسالان خود به شیوه ای سالم ارتباط برقرار کنند.
5. حمایت از مشکلات یا ناتوانی در یادگیری: حمایت حرفه ای با مشکلات یادگیری ممکن است سبب بهبود تندرستی کودک شده و به پیشرفت آنها در مدرسه کمک کند.
6. دارو درمانی: اگر کودک دارای اختلال همزمان مانند ADHD یا وضعیت سلامت روان باشد، دارو می تواند علائم را کاهش دهد. اما داروها اختلالات رفتاری را درمان نمی کنند.
7. صبر، همدلی و تشویق برای کمک به افزایش به اعتماد به نفس مهم هستند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

ضروری است در صورت وجود علائم اختلال رفتاری یا رشد با متخصص مشورت نمایید. در صورت نیاز کودک به یکی از متخصصان زیر معرفی می گردد:

• متخصص رشدی رفتاری کودک
• روانشناس کودک
• روانپزشک کودک
• متخصص مغز و اعصاب کودکان

همچنین مهم است که والدین نیز از سلامت روانی مطمئن باشند.

خلاصه کلی

اکثر کودکان رفتارهای تکانشی و نافرمانی دارند که معمولاً بخش طبیعی از رشد کودک به شمار می روند.

اما در مواردی که رفتار مداوم یا بیش از حد رخ دهد اختلالات رفتاری کودک محسوب می گردد.

با درمان زودهنگام و مناسب، خانواده ها می توانند مدیریت رفتارها را یاد بگیرند. در بسیاری از موارد، درمان دقیق سبب بهبود رفتار در طی زمان خواهند شد.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

medicalnewstoday