آریتمی قلبی چیست؟

ضربان غیرطبیعی قلبی یا Cardiac Arrhythmia که به‌اختصار آریتمی قلبی نامیده می‌شود، عبارت است از هرگونه تغییر غیرطبیعی در چرخۀ الکتریکی قلب که مسئول تولید ضربان قلب است ممکن است آریتمی به شکل جا افتادن ضربان قلب، تپش قلب و علائم دیگر بروز کند.

یک دسته از سلول‌های تخصص‌یافتۀ عصبی در قلب وجود دارند که منظم و خودکار تولید جریان الکتریکی می‌کنند. این جریان الکتریکی پس از رسیدن به سلول‌های عضلانی قلب باعث انقباض آن‌ها می‌شود. درصورت توقف این جریان الکتریکی، عضلات قلب نمی‌توانند منقبض شوند و درنتیجه قلب از تپش خواهد ایستاد.

از سوی دیگر، هرگونه اختلال در عملکرد سیستم الکتریکیِ ضربان‌ساز قلب باعث ایجاد ضربان غیرطبیعی قلبی یا آریتمی می‌شود که به‌صورت تندشدن، کندشدن و نامنظم‌شدن جریان قلب ظاهر می‌شود. اگر قلب با سرعت و نظم طبیعی خود کار نکند، نمی‌تواند خون را به‌خوبی به مغز، ریه‌ها و سایر اندام‌ها و ارگان‌ها بفرستد که این امر می‌تواند باعث ایجاد مشکل برای فرد و به خطر انداختن جان او شود.

علائم و نشانه آریتمی های قلبی

از آنجا که آریتمی قلبی باعث اختلال در رسیدن منظم خون به ارگان‌ها و اندام‌ها می‌شود، بسته به ارگانی که خون نمی‌تواند به‌‌خوبی به آن برسد، ممکن است طیف وسیعی از علائم در اثر آریتمی بروز کند.

مثلاً نرسیدن خون منظم یا کافی به مغز باعث سرگیجه، احساس سبکی سر، خستگی زودرس فکری و غش‌کردن (یا احساس این حالت) می‌شود.

از دیگر علائم جا افتادن ضربان قلب، نرسیدن خون منظم یا کافی به ریه‌ها است که باعث تنگی نفس و خستگی زودرس در اثر فعالیت می‌شود.

نرسیدن خون کافی به عضلات قلب هم باعث احساس درد و فشار در قفسه سینه، تنگی نفس در اثر فعالیت و خستگی زودرس می‌شود.

آریتمی قلبی اگر به‌صورت تندشدن ضربان قلب باشد، به‌صورت تپش قلب احساس می‌شود که گاهی بیمار به شکل بیرون‌زدن قلب از سینه آن را توصیف می‌کند؛ اگر به‌صورت ضربان نامنظم قلبی یا جا افتادن ضربان قلب باشد، به‌صورت احساس خالی کردن قلب و فروریختن قلب بیان می‌شود.

البته باید توجه داشت که، علائم گفته‌شده می‌توانند به دلایل دیگری ایجاد شوند و صرف وجود این علائم نشانۀ آریتمی قلبی نیست. آریتمی‌های شدید و درمان‌نشده می‌توانند به توقف تقریباً کامل پمپ قلبی و سکته یا مرگ بیمار منجر شوند.

 

علل ایجاد آریتمی های قلبی

دلیل جا افتادن ضربان قلب و آریتمی می‌توانند بیماری‌ها و مشکلات مختلف داخل و خارج قلبی باشند. افزایش سن، افزایش فشارخون، چاقی، دیابت، نارسایی قلبی، بیماری‌های عروق کرونری قلب، پرکاری غدۀ تیروئید، بیماری‌های مزمن کلیوی، مصرف بیش از حد الکل و اختلال استرس و اضطراب (Anxiety) می‌توانند باعث آریتمی و دلیل جا افتادن ضربان قلب باشند.

برخی از آریتمی‌ها گذرا هستند و با درمان علت زمینه‌ای از بین می‌روند مانند آریتمی قلبی ناشی از استرس، اضطراب و پرکاری تیروئید (اگر در مراحل ابتدایی درمان شود)، ولی برخی از آریتمی‌ها متأسفانه درمان‌پذیر نیستند و تنها می‌توان علائم بیمار را با تجویز داروها و سایر روش‌های درمانی کم کرد.

تشخیص آریتمی

خوشبختانه روش استاندارد و ساده‌ای برای بررسی وضعیت جریان الکتریکی قلب وجود دارد که به آن الکتروکاردیوگرام Electrocardiogram))، همچنین ECG یاEKG  و نوارقلب گفته می‌شود. در این روش چند صفحه (Pad) کوچک را به نقاط مختلفی از قفسۀ سینه می‌چسبانند و سپس این صفحات را توسط سیم‌هایی به دستگاه EKG متصل می‌کنند.

جریان الکتریکی تولیدشده در قلب از پوست قفسۀ سینه عبور کرده و توسط دستگاه ثبت می‌شود. این جریان سپس به‌صورت یک نمودار روی کاغذ ترسیم و پزشکان آن را تفسیر می‌کنند.

اگر دستگاه EKG به بدن فرد وصل شده و نمودار الکتروکاردیوگرام در حالت ثبت باشد، تقریباً تمامی انواع آریتمی‌ها درصورت بروز شناسایی می‌شوند. اما مشکل اینجاست که بسیاری از آریتمی‌ها در هنگام استراحت، درازکشیدن روی تخت و زمان مراجعه به پزشک بروز نمی‌کنند.

برای حل این مشکل از روشی به نام Holter Monitoring استفاده می‌شود. در این روش یک دستگاه کوچک ثبت‌کننده EKG به بدن بیمار وصل می‌شود که می‌تواند تمامی وقایع اتفاق افتاده در جریان الکتریکی فرد را در طول ۲۴ ساعت و برای چندین روز ثبت کند.

پس از ثبت این وقایع، دستگاه از بدن بیمار جدا و به کامپیوتر متصل شده و وقایع ثبت‌شده جهت تفسیر در اختیار پزشک متخصص قلب (Cardiologist) قرار می‌گیرند. در دستگاه‌های جدیدتر، نتایج ثبت‌شده به‌واسطۀ امواج Wi-Fi و ازطریق اینترنت بلافاصله به کامپیوتر فرد بیمار و پزشک معالج ارسال می‌شوند.

یک تست رایج دیگر، تست ورزش یا Stress Test است که فرد درحالی‌که دستگاه EKG به بدن او وصل است روی تردمیل شروع به راه‌رفتن می‌کند و نمودار الکتروکاردیوگرام او در هنگام فعالیت ثبت می‌شود. با افزایش سرعت و زاویۀ تردمیل و تندشدن ضربان قلب، احتمال بروز آریتمی‌های نهفته (درصورت وجود آن‌ها) افزایش یافته و پزشک معالج راحت‌تر قادر به کشف آن‌ها می‌شود.

پیشگیری و درمان آریتمی

بسیاری از آریتمی‌ها بی‌ضرر هستند و خطری برای بیمار ایجاد نمی‌کنند. برخی از آن‌ها همان طور که ذکر شد، با درمان علت زمینه‌ای برطرف می‌شوند. درمورد آریتمی‌هایی که باعث ناراحتی بیمار و ایجاد علائم آزاردهنده می‌شوند معمولاً درمان‌های دارویی به‌صورت داروهای ضدآریتمی تجویز می‌شوند.

در مواردی علت ایجاد آریتمی قلبی این است که، برخی سلول‌های قلب به‌صورت بی‌قانون و کنترل‌نشده جریان الکتریکیِ نامنظم یا سریع تولید می‌کنند که باید کنترل شود. در این موارد ممکن است، با روشی شبیه جراحی این سلول‌ها تخریب شوند و از دستگاه ضربان‌ساز قلب یا Pacemaker برای درمان جا افتادن ضربان قلب استفاده شود.

دستگاه ضربان‌ساز قلبی که با نام باتری قلبی هم شناخته می‌شود، می‌تواند وظیفۀ تولید جریان الکتریکی قلب را به دست بگیرد و مشکل آریتمی را تا حد زیادی حل کند؛ ولی نمی‌توان توقع داشت که این دستگاه تمام فعالیت‌های قبلی فرد را عیناً به او بازگرداند و در واقع قطعاً درمان جا افتادن ضربان قلب باشد. این دستگاه با جراحی داخل قفسۀ سینه بیمار کار گذاشته می‌شود.