احتباس آب در بدن

احتباس آب یا مایعات در بدن زمانی اتفاق می افتد که در یک یا چند مکانیسم بدن جهت حفظ سطح مایعات مشکل وجود داشته باشد. علائم اصلی احتباس تورم و ناراحتی است.

سیستم گردش خون، کلیه ها، سیستم لنفاوی، عوامل هورمونی و سایر سیستم های بدن در حفظ سطح مناسب مایعات موثر هستند. در صورت ایجاد مشکل در یک یا چند سیستم بدن، احتباس مایعات (در غیر این صورت ادم یا ورم) رخ می دهد.

ادم یا ورم ممکن است هر ناحیه از بدن را درگیر کند. دلایل مختلفی جهت ایجاد آن وجود دارد.

علائم

علائم احتباس مایعات به ناحیه ای که تحت تاثیر قرار می دهد بستگی دارد. این نواحی اغلب شامل ساق پا، دست ها، شکم و قفسه سینه است.

علائم در اندام ها، پاها و دست ها عبارتند از:

• تورم
• تغییر رنگ پوست
• براق شدن یا پف کردن پوست در نواحی که با فشار دادن انگشت به داخل فرورفته باقی می مانند
• درد و حساسیت در اندام ها
• سفتی در مفاصل
• افزایش وزن

همچنین ببینید:

درمان خانگی ورم پا (ادم) و دلایل آن

احتباس مایعات همچنین می تواند بر نواحی زیر تأثیر بگذارد:

مغز

احتباس مایعات در مغز به عنوان هیدروسفالی شناخته می شود، احتباس مایعات در مغز می تواند علائمی مانند استفراغ، تاری دید، سردرد و مشکل در تعادل ایجاد کند. این وضعیت می تواند کشنده باشد.

ریه ها

وجود مایعات بیش از اندازه در ریه ها یا ادم ریوی (Pulmonary Edema) می تواند نشان دهنده مشکل جدی در قلب یا سیستم تنفسی باشد. علائم عبارتند از مشکل در تنفس، سرفه، درد قفسه سینه و ضعف، زیرا می تواند بر توانایی ریه ها برای تامین اکسیژن به بدن تأثیر بگذارد.

درمان

بسیاری از موارد ادم بدون درمان برطرف می شود.

در صورت وجود بیماری زمینه ای، پزشک درمان آن را در الویت قرار می دهد.

دیورتیک ها یا داروهای ادرارآور یکی از گزینه های درمانی به شمار می روند. آنها می توانند به کلیه ها جهت تخلیه مایعات کمک کنند. با این حال این موارد معمولاً یک گزینه کوتاه مدت به شمار می رود، زیرا می توانند عوارض جانبی مانند کم آبی بدن، افزایش احتباس آب و آسیب کلیه ایجاد کند.

علت

بدن انسان جهت تنظیم سطح آب خود از یک سیستم پیچیده استفاده می کند. عوامل هورمونی، سیستم قلبی عروقی، سیستم ادراری، کبد و کلیه ها همگی در این سیستم نقش دارند. در صورت ایجاد مشکل در یکی از این سیستم ها، بدن قادر به تخلیه مناسب مایعات نمی باشد.

آسیب مویرگی

مویرگ ها رگ های خونی کوچکی هستند که نقش مهمی در کنترل تعادل مایعات در بدن دارند. برخی از داروها، مانند داروهای فشار خون بالا، باعث آسیب به مویرگ ها می شوند.

مویرگ ها مایعات را به بافت های انتقال می دهند. این مایعات که مایعات بینابینی نامیده می شود، مواد مغذی و اکسیژن را به سلول ها می رساند. پس از رساندن مواد مغذی، مایع به مویرگ ها باز می گردد.

با آسیب دیدن مویرگ ها، ادم ایجاد می شود. مشکلات احتمالی شامل تغییر فشار داخل مویرگ ها و نشت بیش از حد دیواره های مویرگ است.

در صورت بروز این مشکل، مایعات بیش از حد می تواند از مویرگ ها خارج شده و وارد فضای بین سلول ها شود. در صورت عدم جذب توسط مویرگ ها، در بافت ها باقی مانده و باعث تورم و احتباس آب می شود.

برخی افراد به دلیل ابتلا به بیماری نادر به نام سندرم نشت مویرگی سیستمیک دچار نوعی ورم می شوند.

نارسایی احتقانی قلب

عمل پمپاژ قلب به حفظ فشار طبیعی در داخل رگ های خونی کمک می کند. در صورت عدم عملکرد قلب، فشار خون تغییر خواهد کرد. احتباس مایعات می تواند ناشی از این موضوع باشد.

ممکن است علاوه بر ساق و مچ پا؛ ریه ها نیز دچار تورم شوند، در نتیجه منجر به سرفه های مزمن و مشکلات تنفسی خواهد شد.

این وضعیت سرانجام می تواند کشنده باشد.

سیستم لنفاوی

سیستم لنفاوی انتقال دهنده لنف ها در بدن می باشند. لنف مایعی حاوی گلبول های سفید خون است که به سیستم ایمنی بدن کمک کرده تا از بدن در برابر عفونت دفاع کند. همانطور که سیستم لنفاوی مایعات لنفاوی را منتقل و دوباره جذب می کند، به بدن کمک می کند تا تعادل مایعات را حفظ کند.

اگر مشکلی مانع از عملکرد صحیح سیستم لنفاوی شود، مایعات می تواند در اطراف بافت ها تجمع یابند. این وضعیت می تواند باعث تورم در قسمت های مختلف بدن از جمله شکم، مچ و ساق پا شود.

سرطان، عفونت و انسداد می توانند باعث ایجاد مشکلاتی در این سیستم شوند.

کلیه ها

کلیه ها خون را فیلتر کرده و به حفظ سطح مایعات در بدن کمک می کنند.

مواد زائد، مایعات و سایر مواد وارد لوله های کوچکی در کلیه ها می شوند که به عنوان یک فیلتر عمل می کنند. جریان خون هر چیزی را که بدن می تواند دوباره استفاده کند دوباره جذب کرده و مواد زائد موجود در ادرار را دفع می کند.

اگر کلیه ها به درستی عمل نکنند، نمی توانند مواد زائد از جمله مایعات و سدیم را از بین ببرند. درنتیجه مایعات در بدن باقی می مانند.

به عنوان مثال افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه ممکن است متوجه تورم در اندام تحتانی، دست ها یا صورت شوند.

بارداری

در دوران بارداری، بدن آب بیشتری نسبت به حد معمول نگه می دارد و این موضوع می تواند منجر به تورم در پاها به ویژه در هوای گرم یا پس از ایستادن طولانی مدت شود.

تغییرات هورمونی و تحمل وزن اضافی در شکم می تواند در این موضوع نقش داشته باشد.

این وضعیت معمولا خطرناک نیست و در اکثر مواقع بعد از زایمان برطرف می شود.

با این حال با تورم شدید، ممکن است نشانه پره اکلامپسی باشد. این مشکل نوعی فشار خون بالا است که می تواند به مادر و جنین آسیب برساند.

افراد که در دوران بارداری دچار سردرد، استفراغ، درد زیر دنده‌ها یا مشکلات بینایی همراه با افزایش تورم ‌شوند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.

همچنین ببینید:

تورم پا در بارداری!

عدم تحرک

افراد با مشکلات حرکتی یا کم تحرکی؛ ممکن است دچار ادم در نواحی پا شوند. استفاده کم می تواند باعث از دست دادن قدرت عضله ساق پا شود.

موارد زیر می تواند کمک کننده و موثر باشند:

• بالا نگه داشتن پاها
• پوشیدن جوراب طبی_فشاری
• انجام ورزش هایی مانند بالا و پایین بردن پاها یا چرخاندن مچ پا

چاقی

افراد چاق ممکن است به دلیل اضافه وزن دچار تورم شوند. چاقی همچنین خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری کلیوی و بیماری قلبی را افزایش می دهد که تمامی این موارد می تواند منجر به ادم شوند.

چاقی همچنین خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهد که شامل دیابت نوع 2، فشار خون بالا و سایر مشکلات سلامتی است.

سوء تغذیه

آلبومین پروتئینی است که به بدن انسان در کنترل مایعات کمک می کند. کمبود شدید پروتئین ممکن است بدن را در برگرداندن مایع بینابینی به داخل مویرگ دچار مشکل کند.

افراد با سوءتغذیه شدید، ممکن است به کواشیورکور مبتلا شوند. علائم شامل از دست دادن توده عضلانی و بزرگ شدن شکم است. این وضعیت به دلیل احتباس مایعات در بافت های بدن رخ می دهد.

عفونت و آلرژی

نقش سیستم ایمنی دفاع از بدن در برابر بیماری و عفونت است. هنگامی که سیستم ایمنی یک مهاجم مانند باکتری یا یک آلرژن را شناسایی می کند، به آن حمله می کند. التهاب بخشی از این فرآیند است.

با ایجاد التهاب، بدن هیستامین آزاد می کند. هیستامین باعث می شود که شکاف بین سلول های دیواره مویرگ ها افزایش یابد. این کار به منظور رسیدن گلبول های سفید خون به محل التهاب و مبارزه با عفونت اتفاق می افتد.

همچنین این وضعیت سبب سرایت مایعات مویرگی به بافت های اطراف می شود. تورم ناشی از این موضوع معمولا کوتاه مدت است.

افراد مبتلا به التهاب طولانی مدت ممکن است دچار احتباس آب در بدن شوند.

داروها

برخی داروها نیز می توانند منجر به احتباس آب شوند.

این شامل:

• مسدود کننده های کانال کلسیم
• داروهای ضد انعقادی غیراستروئیدی
• گاباپنتین
• برخی درمان های هورمونی، از جمله قرص های ضد بارداری
• پردنیزون که یک کورتیکواستروئید محسوب می شود
• برخی داروهای دیابت

افراد در صورت نگران بودن تورم باید با پزشک صحبت کنند.

شرایط هورمونی

عدم تعادل هورمونی می تواند به روش های زیر منجر به احتباس مایعات شود:

1. قاعدگی: تغییرات در تعادل هورمونی می تواند منجر به تجمع مایعات قبل از قاعدگی شود. در نتیجه ممکن است فرد نفخ و حساسیت سینه را تجربه نماید.
2. مشکلات تیروئید: غده تیروئید هورمون هایی را ترشح می کند که در کنترل سطح مایعات نقش دارند. افراد مبتلا به بیماری که غده تیروئید را تحت تاثیر قرار می دهد ممکن است احتباس آب را تجربه کنند.
3. سندرم کوشینگ: این وضعیت باعث می شود غده فوق کلیوی هورمون استروئیدی بیش از حد تولید کرده و منجر به تورم در پاها شود.

درمان های خانگی

برخی علل احتباس مایعات نیاز به درمان پزشکی دارند، اما درمان های خانگی ممکن است به تسکین علائم کمک کنند.

داروهای گیاهی

برخی گیاهان دیورتیک یا ادرارآور طبیعی هستند. به عنوان مثال عصاره قاصدک (Taraxacum officinale)، ممکن است به کاهش میزان آب جمع شده در بدن عمل کند.

مرکز ملی بهداشت مکمل و یکپارچه خاطرنشان می کند که قاصدک به عنوان یک ماده غذایی به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می شود، اگرچه هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد این گیاه کاربرد دارویی دارد یا اینکه به عنوان یک درمان بی خطر است. برخی افراد نیز ممکن است به آن حساسیت داشته باشند.

فرد باید قبل از استفاده از این دارو یا هر داروی گیاهی دیگر با پزشک مشورت کند. به عنوان مثال دیورتیک ها ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی خطرناک باشد.

بالا بردن

در شرایطی که افراد در اندام تحتانی مانند پاها دچار ورم یا ادم باشند، ممکن است اقدامات زیر موثر باشند:

• هر روز چندین بار در حالت نشسته پاها را بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
• در زمان خواب؛ پای آسیب دیده را روی یک بالش قرار داده تا از سطح قلب بالاتر قرار گیرد.
• زمانی که ناحیه آسیب دیده را محکم گرفته و به سمت قلب می برید؛ آن را ماساژ دهید.

لباس پوشیدن

افراد مبتلا به ادم باید لباس‌های گشاد بپوشند، زیرا در این شرایط امکان گردش مایعات وجود دارد.

برای افزایش گردش خون در اندام تحتانی از جوراب های ساپورت استفاده کنید.

رژیم غذایی

یکی از راه‌های کنترل احتباس آب از طریق رژیم غذایی، کاهش مصرف نمک است.

یک مطالعه نشان داد که افزایش مصرف منیزیم و ویتامین B-6 باعث کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی، از جمله ادم می‌شود. منابع غذایی منیزیم شامل لوبیا، آجیل، غلات کامل و سبزیجات برگدار است، در حالی که ویتامین B-6 در موز، گردو و سیب زمینی وجود دارد.

پیشگیری

جهت کاهش یا پیشگیری از احتباس آب، اقدامات زیر را انجام دهید:

• کنترل وزن
• ورزش منظم
• اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی مدت
• اجتناب از دمای شدید مانند حمام داغ
• استراحت کردن در زمان راه رفتن در طول مسیرهای طولانی
• پوشیدن جوراب ساپورت، اگر ادم اندام تحتانی را تحت تاثیر قرار دهد

اگرچه همیشه نمی توان از احتباس مایعات جلوگیری کرد، اما پیروی از رژیم غذایی سالم و ورزش می تواند به کاهش خطر کمک کند.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

medicalnewstoday