پلاسما چیست؟

پلاسما قسمت مایع خون است که حاوی پروتئین ها و آنتی بادی هایی است که برای لخته شدن و ایمنی بسیار مهم به شمار می روند. حدود 55 درصد خون را پلاسما تشکیل می دهد.

اهدای پلاسما که به عنوان آفرزیس (Apheresis) شناخته می شود، می تواند به نجات جان افراد کمک کند. این روش نسبتا بی خطر است اما ممکن است عوارض جانبی جزئی به دنبال داشته باشد.

اهدای پلاسما شامل خونگیری، استخراج پلاسما و بازگرداندن باقی مانده خون به بدن فرد است. این عمل از طریق یک سوزن انجام شده که در طول آن در بازو باقی می ماند.

به دلیل تاثیر مثبت و کمک کننده پلاسما در درمان سرطان و دیگر بیماری ها؛ درخواست جهت دریافت آن بالا می باشد.

در ماه مه 2020، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) از افراد بهبود یافته از کووید 19 درخواست کرد که پلاسما اهدا کنند. کارشناسان بر این باورند که پلاسما ممکن است حاوی آنتی‌بادی‌هایی برای SARS-CoV-2، ویروس عامل این بیماری باشد. دریافت پلاسما با این آنتی بادی می تواند به فرد در مبارزه با عفونت کمک کند.

افراد دارای خون AB دارای یک نوع پلاسما جهانی هستند، به این معنی که با هر گروه خونی می توانند پلاسمای آنها را بدون خطر دریافت کنند. این موضوع با داشتن گروه خونی O منفی متفاوت است.

صلیب سرخ آمریکا از افراد دارای خون AB می‌خواهد پلاسما اهدا کنند. می توان این کار را هر 28 روز یا حداکثر 13 بار در سال انجام داد.

تحقیقات نشان می‌دهد که اهدای پلاسما بی‌خطر است و مؤسسه ملی بهداشت (NIH) تاکید می‌کند که هیچ خطری برای بازگشت خون اشتباه وجود ندارد.

اهداکنندگان پلاسما ممکن است عوارض جانبی جزئی را تجربه کند.

عوارض جانبی اهدا پلاسما

اهدا کنندگان پلاسما در طول مراحل یا بلافاصله پس از آن دچار اثرات نامطلوبی می شوند. این عوارض جانبی می تواند شامل موارد زیر باشد:

احساس ضعف یا سرگیجه

از دست دادن مایعات می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود و باعث شود برخی افراد در حین و بعد از اهدا احساس سرگیجه داشتن باشند.

این واکنش رایج و معمولاً خفیف است. کارکنان مرکز اهدا جهت مقابله با این مشکل؛ اهداکنندگان را به استراحت، نوشیدن، خوردن میان وعده تشویق می کنند.

در طول اهدا، با ایجاد موارد زیر اهدا توسط سرپرست مرکز متوقف می گردد:

• رنگ پریدگی
• فشار خون پایین
• تعریق
• تهوع و استفراغ
• بیهوش شدن

در این شرایط افراد باید پاهای خود را بالا برده و مایعات مصرف کنند.

واکنش آلرژیک موضعی

قبل از وارد کردن سوزن، از یک ماده ضدعفونی کننده برای تمیز کردن بازو استفاده می شود.

اگر فرد به ید یا سایر محلول های پاک کننده حساسیت داشته باشد، ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر در محل تزریق ایجاد شود:

• قرمزی
• تورم
• خارش
• کهیر

این واکنش موضعی خطرناک به نظر نمی رسد اما با ایجاد ناراحتی می توان روند اهدا را متوقف کرد. استفاده از حوله سرد بر روی ناحیه در کاهش علائم موثر می باشد.

خس خس سینه، مشکل در تنفس، بیهوش شدن و فشار خون پایین می تواند نشانه آنافیلاکسی، یک واکنش آلرژیک شدید باشد. با ایجاد هریک از این موارد؛ اهدا متوقف و کمک فوری دریافت می شود.

کبودی و خونریزی

برخی افراد در زمان اهدا یا بعد از آن دچار کبودی می شوند. محل اهدا خون ممکن است گرم یا حساس شده و احساس فشار ایجاد شود.

با داشتن این علائم روند اهدا ادامه می یابد. جهت کاهش علائم، می توان در 12 تا 24 ساعت اول از کمپرس سرد و پس از آن کمپرس گرم در ناحیه مورد نظر استفاده کرد.

در صورت خونریزی باید به ناحیه مورد نظر فشار وارد شده و فرد بازوی خود را بالا نگه دارد. با ادامه خونریزی، به دنبال مراقبت فوری پزشکی باشید.

همچنین ببینید:

آنچه در مورد انواع خونریزی باید بدانید

سایر خطرات

احتمال بروز مشکلات جدی تر در حین یا پس از اهدا پلاسما کم است. با این حال خونگیری همیشه خطراتی به دنبال خواهد داشت.

عفونت یا التهاب موضعی

در صورت ورود باکتری به بدن از طریق سوزن، عفونت نیز ایجاد می شود.

علائم و نشانه‌ها شامل درد موضعی، تورم و احساس گرما در اطراف محل اهدا است.

افراد مشکوک به عفونت باید با مرکز اهدا تماس بگیرند.

کبودی عمده یا ماژور

با بروز کبودی بزرگ و یا کوچک همراه با درد در زمان اهدا، اهدا متوقف و از کمپرس سرد باید استفاده کرد.

ممکن است با استفاده از کمپرس سرد برای 12 تا 24 ساعت و پس از آن کمپرس گرم؛ کمک کننده واقع گردد.

در صورت بروز خونریزی، باید به ناحیه مورد نظر فشار وارد کرده و بازوی خود را بالا نگه دارید. در صورت تشدید علائم و عدم توقف خونریزی، باید فورا مراقبت پزشکی دریافت شود.

سوراخ شدن شریان

در زمان اهدا پلاسما، متخصص مراقبت های بهداشتی از طریق ورید یا یکی از رگ های خونی کوچکتر، خونگیری را انجام می دهد. در صورت سوراخ شدن ناگهانی شریان موارد زیر رخ می دهد:

• رنگ خون قرمز روشن خواهد بود.
• خون به سرعت از بدن خارج می شود.
• در لوله خونگیری ضربان احساس می شود.

با بروز این اتفاق، روند اهدا متوقف و حداقل حدود 10 دقیقه به ناحیه باید فشار وارد کرد. ممکن است نیاز به کمک های پزشکی اورژانسی باشد.

آسیب و تحریک عصبی

ممکن سوزن در زمان وارد شدن به عصب برخورد کند؛ که این موضوع موارد زیر را به همراه خواهد داشت:

• درد شدید در محل برخورد
• بی حسی یا سوزن سوزن شدن در بازو یا انگشتان
• درد شدید به پایین بازو
• ضعف در بازو

با وجود این اتفاق روند اهدا متوقف و باید از کمپرس سرد استفاده شود.

واکنش به سیترات

سیترات ماده ای است که هنگام اهدای پلاسما به خون اضافه شده تا از لخته شدن خون جلوگیری کند. برخی افراد نسبت به این ماده واکنش نشان می دهند.

در صورت بروز آن؛ موارد زیر رخ می دهد:

• احساس سوزن سوزن شدن در انگشتان دست یا اطراف بینی و دهان
• بی حس شدن

واکنش شدید به سیترات می تواند باعث موارد زیر شود:

• لرز
• نبض سریع یا آهسته
• انقباض عضلانی
• تنگی نفس

در صورت عدم درمان، این موضوع منجر به تشنج، شوک یا ایست قلبی می شود.

یک مطالعه نشان داده است که سیترات می تواند به علت متصل شدن به کلسیم بر تراکم استخوان تأثیر بگذارد. با این حال تحقیقات دیگر این موضوع را تایید نمی کنند.

همولیز

این اصطلاح پزشکی به تخریب گلبول های قرمز خون اشاره دارد که می تواند در طی اهدای پلاسما اتفاق بیفتد.

این آسیب می تواند باعث نشت هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول های قرمز به جریان خون شود. این موضوع باعث صورتی شدن پلاسما و تیره شدن خون بیش از حد معمول می شود. همچنین ممکن است خون در ادرار مشاهده شود.

با مشاهده علائم همولیز، روند اهدا متوقف و ممکن است کمک بیشتری لازم باشد.

آمبولی هوا

گاهی اوقات حباب هوا می تواند در طی اهدا پلاسما یا آفرزیس وارد جریان خون شود. برای مثال با وجود مشکل در دستگاه، ممکن است این اتفاق بیفتد. این حباب در صورت رسیدن به ریه ها و یا مغز می تواند کشنده باشد.

با شنیدن صدای حباب از محل خونریزی باید به کارکنان مرکز اهدا اطلاع داده شود.

با بروز هر یک از موارد زیر پس از اهدا پلاسما، به دنبال کمک پزشکی باشید:

• سرفه
• درد قفسه سینه
• تغییرات در ضربان قلب
• گیجی
• سایر علائم غیر معمول

همچنین ببینید:

علائم آمبولی قلب و درمان آن

چه انتظاری باید داشت؟

اهدای پلاسما بیشتر از اهدای خون زمان می برد. به طور کلی اهدای پلاسما حدود 1 ساعت و 15 دقیقه طول می کشد، اگرچه خود این عمل تنها حدود 40 دقیقه طول می کشد. در اولین ملاقات فرد باید زمان بیشتری را صرف ثبت نام و تکمیل مدارک کند.

قبل از اهدا

تکنسین مرکز اهدا باید موارد زیر را انجام دهد:

• بررسی سلامتی و سابقه پزشکی فرد
• بررسی فشار خون، درجه حرارت، نبض و سطح هموگلوبین فرد جهت اطمینان از عدم کم خونی.

در طول اهدا

مراحل به شرح زیر است:

• اهدا کننده روی یک صندلی مخصوص می نشیند.
• پس از تمیز کردن بازوی اهداکننده، پرستار یک سوزن استریل جدید را به بازو وارد می کند.
• خون از طریق سوزن به دستگاه منتقل می گردد.
• دستگاه پلاسما را جدا کرده و بقیه خون از جمله گلبول های قرمز، پلاکت ها و محلول نمکی را از طریق همان سوزن به فرد اهداکننده باز می گرداند.
• پس از اتمام اهدا، برای جلوگیری از خونریزی و جلوگیری از عفونت توسط پرسنل نواحی مورد نظر پانسمان می شود.
• اهدا کننده 10 تا 15 دقیقه استراحت کرده و یک میان وعده همراه با نوشیدنی مصرف می کند.
• در افراد بزرگسال سالم، پلاسما اهدا شده پس از 48 ساعت جایگزین خواهد شد.

نکاتی برای پیشگیری از عوارض جانبی

عوارض جانبی اهدای پلاسما نادر است. با این حال انجام موارد زیر مفید است:

1. مصرف آب: پلاسما حاوی 92 درصد آب است، بنابراین بهتر است قبل و بعد از اهدا مقدار زیادی آب جهت جبران کم آبی مصرف نمایید.
2. مصرف میان وعده: خوردن یک وعده غذایی کوچک یا یک میان وعده از قبل می تواند احتمال سرگیجه را در طول یا بعد از اهدا کاهش دهد.
3. استراحت کردن: استراحت و اجتناب از فعالیت های شدید موثر است.

خلاصه کلی

اهدای پلاسما معمولا بی خطر است. با این حال برای اطمینان از استانداردهای بالای مراقبت و بهداشت، فقط در مراکز معتبر به اهدا پلاسما اقدام کنید.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

medicalnewstoday