تنبلی چشم، که به آن آمبلیوپی نیز می گویند، یک بیماری در اوایل دوران کودکی است که در آن بینایی کودک در یک چشم آنگونه که باید رشد نمی کند.

هنگامی که بیمار مبتلا به آمبلیوپی است، مغز بیشتر روی یک چشم تمرکز می کند و عملاً چشم "تنبل" را نادیده می گیرد. اگر آن چشم به درستی تحریک نشود، سلول های عصبی مسئول بینایی به طور طبیعی تکامل پیدا نمی کنند.

در ایالات متحده، آمبلیوپی تقریباً 2 درصد از کل کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد. این شایع ترین علت نابینایی جزئی یا کامل در یک چشم در ایالات متحده است.

اصطلاح "تنبل چشم" گمراه کننده است زیرا چشم تنبل نیست.  در واقع ، این یک مشکل تکاملی در عصب متصل کننده چشم به مغز است، و خود چشم دارای مشکل نیست.

همچنین ببینید:

علت سیاهی دور چشم چیست؟ راه های رفع آن

تنبلی چشم:

علائم تنبلی چشم شامل تاری دید و درک ضعیف عمق است.

تنبلی چشم مشکل چشم نیست، بلکه ارتباط چشم با مغز است.

آمبلیوپی می تواند توسط عوامل متعددی از جمله عدم تعادل ماهیچه ای یا بیماری چشم ایجاد شود.

درمان می تواند موثر باشد و هرچه زودتر شروع شود بهتر است.

درمان

درمان در سنین کمتر کودک موثرتر است. بعد از 8 سالگی کودک، احتمال بهبود بینایی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد اما همچنان می تواند موثر باشد.

دو روش برای درمان تنبلی چشم وجود دارد:

درمان یک مشکل اساسی در چشم

به کار انداختن چشم مبتلا به تنبلی جهت تکامل بینایی

درمان مشکلات اساسی چشم

بسیاری از کودکانی که بینایی نابرابر دارند یا آنیزومتروپی ندارند، نمی دانند که به مشکل چشمی دچار هستند زیرا چشم قوی تر و مغز کمبود را جبران می کنند. چشم ضعیف به تدریج بدتر می شود و آمبلیوپی ایجاد می شود.

عینک:

به کودک مبتلا به نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم عینک تجویز می شود. کودک مجبور است همیشه از عینک استفاده کند تا متخصص بتواند میزان تاثیر آن را در بهبود مشکلات بینایی در تنبلی چشم ارزیابی کند.  عینک همچنین ممکن است انحراف چشم را اصلاح کند. گاهی اوقات عینک می تواند آمبلیوپی را برطرف سازد و دیگر نیازی به درمان نیست.

اغلب کودکان در جهت استفاده از عینک ناراضی هستند برای اثربخشی بودن باید کودکان را تشویق به استفاده ازعینک کرد.

جراحی آب مروارید یا فاکوامولسیفیکاسیون:

اگر آب مروارید علت آمبلیوپی باشد، می توان آن را تحت بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی از طریق جراحی برطرف کرد.

اصلاح افتادگی پلک ها:

در برخی از افراد، آمبلیوپی ناشی از افتادگی پلک مسدود شدن بینایی چشم است. در این مورد، درمان معمولا از طریق عمل جراحی برای لیفت پلک انجام می شود.

به کار گرفتن چشم تنبل:

پس از اصلاح بینایی و رفع هرگونه مشکل اساسی، چندین اقدام دیگر نیز وجود دارد که می تواند برای بهبود بینایی انجام شود.

اکلوژن یا استفاده از چشم بند:

یک چشم بند روی چشم "سالم" قرار می گیرد تا چشم تنبل مجبور به کار شود. از آنجا که مغز فقط از آن چشم اطلاعات دریافت می کند، آن را نمی تواند نادیده بگیرد. چشم بند نمی تواند انحراف چشم را برطرف کند ولی سبب بهبود بینایی چشم تنبل می گردد.

طول درمان بستگی به عوامل زیادی دارد، از جمله سن کودک، شدت مشکل او و میزان رعایت آنها از دستورات متخصص چشم بند معمولاً هر روز چند ساعت استفاده می شود. کودک باید در حین استفاده از چشم بند، به فعالیت هایی مانند خواندن، رنگ آمیزی بپردازد.

قطره چشمی آتروپین:

از این قطره ها می توان برای تاری دید در چشم سالم استفاده کرد.  آتروپین مردمک چشم را گشاد می کند و در نتیجه هنگام مشاهده اشیا نزدیک، دید را تار می سازد. این باعث می شود چشم تنبل بیشتر کار کند. آتروپین معمولاً در مقایسه با یک چشم بند برای کودک کمتر و ناخوشایند است و می تواند به همان اندازه موثر باشد. به کودکانی که نمی توانند چشم بند را تحمل کنند ممکن است به جای آن قطره چشمی تجویز شود.

تمرینات بینایی:

تمرینات و بازی های مختلف می تواند جهت بهبود بینایی در کودکان مورد استفاده قرار گیرد. متخصصان می گویند این برای کودکان بزرگتر مفید است. تمرینات بینایی ممکن است همراه با سایر درمان ها انجام شود.

جراحی:

گاهی اوقات جراحی چشم برای بهبود انحراف چشم انجام می شود و در نتیجه به ترازمندی بهار چشم ها می انجامد. این ممکن است بینایی را بهبود بخشد یا تاثیری در بینایی نداشته باشد.

همچنین ببینید:

آیا به طور طبیعی می‌توان تاری دید را درمان کرد؟

تمرینات

تمریناتی برای کمک به اصلاح بینایی که به ارتوپتیک معروف است وجود دارد. با این حال در ابتدا هیچ تمرین خاصی وجود ندارد که بتواند به بهبود تنبلی چشم کمک کند.

بسته به سن کودک، ممکن است برای چشم قوی تر از چشم بند و چشم ضعیف با طیف وسیعی از فعالیت های شدید بینایی مانند رنگ آمیزی، نقاشی نقطه به نقطه، بازی با کلمات یا ساخت لگو تحریک شود.

پس از بازگشتن توانایی به چشم ضعیف تر می توان از تمرینات دیگر مانند تمرین های خانگی استفاده شود. که شامل حرکت آرام مداد به سمت نوک بینی و تمرکز بر انتهای مداد تا اینکه با نزدیک شدن مداد، تصویر آن تار شود.

با این حال تمرینات خانگی به احتمال زیاد برای افراد مبتلا به آمبلیوپی به عنوان خط درمانی استفاده نمی شود. بسیاری از تمرینات ارتوپتیک به بینایی هر دو چشم نیاز دارند و برای افرادی با مشکلات بینایی مختلف در نظر گرفته شده است.

علت ها

هر چیزی که مانع بینایی هر دو چشم در دوران رشد کودک شود، می تواند باعث تنبلی چشم شود. اگرچه دلایل آن مشخص نیست، اما مغز تصاویر دریافتی از چشم ضعیف تر را نادیده می گیرد.

برخی از دلایل احتمالی :

استرابیسم

استرابیسم عبارت است از عدم تعادل در ماهیچه های چشم که باعث چپ شدن یا انحراف چشم می شود. عدم تعادل ماهیچه ای ردیابی هماهنگ اجسام را برای هر دو چشم مشکل می کند. استرابیسم ممکن است ارثی باشد یا در نتیجه دوربینی یا نزدیک بینی، بیماری ویروسی یا یک آسیب باشد.

تنبلی چشم آنیزومتروپیک

عیب انکساری زمانی رخ می دهد که نور هنگام عبور از عدسی چشم به درستی متمرکز نشده باشد. عیوب انکساری به دلیل نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم رخ می دهد که در آن سطح قرنیه یا عدسی ناهموار است و باعث تاری دید می شود.

کودک مبتلا به تنبلی چشم آنیزومتروپیک، دوربینی یا نزدیک بینی بیشتری در یک چشم نسبت به چشم دیگر دارد. این باعث ایجاد تنبلی در چشمی که بیشتر تحت تاثیر قرار دارد می شود.

تنبلی چشم ناشی از محرومیت تحریکی

این نوع تنبلی چشم کمتر شایع است. از دید یک چشم جلوگیری می شود و آن چشم ضعیف تر می شود. گاهی اوقات هر دو چشم ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.

این شرایط می تواند به دلیل عوامل زیر باشد:

زخم قرنیه، اسکار یا بیماری چشمی دیگر.

آب مروارید مادرزادی که در آن نوزاد با کدر شدن عدسی متولد می شود.

پتوز یا افتادگی پلک چشم

گلوکوم

آسیب چشم

جراحی چشم

علائم

کودک مبتلا به آمبلیوپی نمی تواند با یک چشم خود به درستی تمرکز کند.

چشم دیگر مشکل را جبران می کند به طوری که چشم آسیب دیده ضعیف تر می شود.

چشم با اختلال بینایی تصاویر واضحی دریافت نخواهد کرد. مغز اطلاعات واضحی دریافت نمی کند و در نهایت سبب نادیده گرفتن آن چشم می شود.

در بسیاری از موارد مغز و چشم قوی تر این کمبود را به خوبی جبران می کند به طوری که کودک متوجه مشکلی نمی شود. به همین دلیل است که تنبلی چشم اغلب تا زمانی که کودک آزمایش معمول چشم را انجام ندهد تشخیص داده نمی شود.

علائم تنبلی چشم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

تاری دید

دوبینی

درک ضعیف عمق

عدم هماهنگی چشم ها

انحراف چشم به سمت بالا، پایین، بیرون و داخل

بسیار مهم است که کودک تحت تاثر معاینه بینایی قرار گیرد. در اکثر کشورها اولین معاینه چشم در سن 3 تا 5 سالگی انجام می شود. در صورت وجود سابقه خانوادگی انحراف چشم، آب مروارید در دوران کودکی یا سایر بیماری های چشمی، بررسی زودهنگام چشم بسیار مهم است. والدینی که بعد متوجه حرکات غیرعادی چشم نوزاد چند هفته ای می شوند باید حتما به چشم پزشک مراجعه کنند.

تشخیص

تشخیص زودهنگام ضروری است، ترجیحاً قبل از 6 سالگی زیرا کودک اغلب متوجه نمی شود که مشکلی وجود دارد، تشخیص تنبلی چشم همیشه امکان پذیر نیست.

معاینه معمول چشم

در کشورهای توسعه یافته کودکان اولین معاینه چشم خود را بین 3 تا 5 سالگی یا قبل از شروع مدرسه انجام می دهند. این بدان معناست که اکثر موارد آمبلیوپی تشخیص داده شده و سپس درمان می شوند.

اگر چشم پزشک یا بینایی سنج به تنبلی چشم کودک مشکوک شود قبل از رسیدن به تشخیص آزمایش های بیشتری انجام می شود.

هر چشم به طور جداگانه مورد آزمایش قرار می گیرد تا مشخص شود آیا نزدیک بینی یا دوربینی وجود دارد و اگر هست چقدر جدی است. همچنین جهت بررسی انحراف چشم، کودک به دقت مورد آزمایش قرار می گیرد.

عوارض

نابینایی:

در صورت عدم درمان ممکن است بیمار در نهایت بینایی چشم آسیب دیده را از دست بدهد. این نابینایی معمولاً دائمی است. طبق گفته موسسه ملی چشم آمریکا، تنبلی چشم شایع ترین عامل اختلال بینایی در یک چشم در بزرگسال و میانسال است.

انحراف چشم:

استرابیسم یا عدم هم ترازی چشم ها می تواند به عنوان یک مشکل دائمی تبدیل گردد.

دید مرکزی:

 اگر آمبلیوپی در دوران کودکی درمان نشود ممکن است دید مرکزی بیمار به درستی تکامل نیابد. این مشکل ممکن است بر توانایی آنها در انجام وظایف خاص تأثیر بگذارد.

توجه : مطالب پزشک من از منابع خارجی ترجمه شده و تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد . از این رو توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست .

منابع:

medicalnewstoday